Biënnale Venetië – Giardini, de landenpaviljoens

Het zal je vast niet ontgaan zijn, in Venetië is de biënnale weer gestart, en de stad zal daarmee de komende maanden het decor zijn waar de complete kunstwereld langs komt: de biënnale is te bezoeken tot en met 24 november. De afgelopen week was ik in Venetië, de komende tijd zal ik hier verslag doen van een substantieel deel van alle tentoonstellingen. De biënnale is zo groot geworden dat het ondoenlijk is in een paar dagen tijd alles te bezoeken, dat is dan ook niet gelukt. Behalve de officiële locaties van de biënnale, zijn er 47 ‘collateral events’ te vinden in de paleizen, kerken en steegjes van de stad.

In het Giardini zijn de meeste landen presentaties te bezichtigen. Het begin is zeer sterk, met de paviljoens van Spanje, België en Nederland. Het Spaanse paviljoen is door Lara Almarcegui gevuld met zichzelf: de bouwmaterialen van het paviljoen in hun gebruikte gewicht neergelegd. De bergen baksteen, glas, grind en zand visualiseren de gebruikte bouwmaterialen van het paviljoen. Een aanpak die afgelopen zomer ook te zien was op TRACK in Gent, maar dat wel werkt. Berlinde De Bruyckere heeft het Belgische paviljoen getransformeerd tot een plek van bezinning en contemplatie. De donkere, verduisterde ruimte is het huis van een gevallen en gewonde boom, Kreupelhout. De olm, gevonden in Frankrijk en herbewerkt in was, vult de ruimte in zijn monumentale aanwezigheid. Omzwachteld met lappen en doeken en met de rode en roze kleur zijn het niet alleen een stam en takken die er liggen, maar is het de mens die er te rusten ligt. Het werk en de ruimte zijn één, wat goed te merken is aan het zwijgen van de toeschouwers. Een groot verschil in vergelijking met andere paviljoens. Het contrast met de witte, lichtovergoten ruimte van het Nederlandse paviljoen is groot. De grote en kleine sculpturen van Mark Manders vullen de ruimte op een goede manier: het paviljoen oogt groter dan het in feite is. Het werk is zoals we dat van Manders kennen: mysterieuze beelden van ingeklemde vrouwenhoofden tussen houten planken, archetypische hondfiguren in verse klei dat bij nader inzien brons blijkt te zijn, ongedateerd krantenpapier met tijdloze, onleesbare teksten. De ingrediënten zijn bekend. Het is een mooie en goede presentatie, met krachtige werken, maar het zou ook een goede galerietentoonstelling kunnen zijn. In tegenstelling tot het werk van De Bruyckere heeft Manders geen werk gemaakt dat de ruimte volledig naar zijn hand zet en een duidelijk statement is.

Ook zeer de moeite zijn de paviljoens van Israël, Finland en Rusland. Gilad Ratman vertegenwoordigt Israël met een interessante serie video’s over de kracht en vrijheid van een groep jongeren, en de reis van Israël naar Venetië. Bij de entree stuit de bezoeker op een gat in de grond. Even verderop staat een groep gekleide hoofden doorkliefd met een microfoon. Het verhaal en het verband tussen beide wordt geleidelijk duidelijk uit de getoonde video’s. Antti Laitinen laat de strijd tussen mens en natuur in het hoge noorden zien. De interactieve installatie Danaë van Vadim Zakharov is spectaculair. Gewapend met paraplu mogen enkel vrouwen de ruimte betreden om in de klaterende regen van muntstukken deze te verzamelen en in een emmer in een aanpalende ruimte te deponeren. Op de bovenverdieping, waar mannen wel zijn toegestaan, zit een man gezadeld op een balk pinda’s te pellen; een andere man haalt de emmer op als hij vol is, om in de machine leeg te gooien die de munten weer als regendruppels laat neerdalen.

Tegenvallers en echte missers zijn er ook. Duitsland heeft Ai Wei Wei binnengehaald en presenteert de krukjesinstallatie Bang. Een werk dat door zijn formaat altijd wel functioneert, maar het is desondanks een zwaktebod dat hij een werk laat zien dat al vaker de revue heeft gepasseerd. Het paviljoen van Egypte wordt ontsierd door een groot bronzen beest dat veel wegheeft van een pantservoertuig. Waarschijnlijk een uitspraak over de politieke toestand in het land, maar als autonoom object voldoet het niet.

De politiek, de economische crisis en de maatschappelijke realiteit keren op diverse plaatsen terug. Venezuela toont het activisme door ruim baan te geven aan de street-art, Griekenland verbeeldt de economische crisis en de daarmee gepaard gaande armoede met een drietal video’s en Zsolt Asztalos (Hongarije) brengt een pacifistische boodschap met zijn video installatie van onontplofte bommen en raketten.

Een verademing tussen alle grote thema’s en statements is het paviljoen van Oostenrijk. Mathias Poledna maakte volgens traditioneel Disney-recept een 3 minuten durende animatiefilm. Zeer ontroerend en vrolijk stemmend. Ook goed voor een luchtige noot is het Servische paviljoen. Vladimir Peric maakte dierengezichten uit oude leren fototoestel tasjes. Simpel, maar het laat goed de schoonheid van eenvoudige objecten zien.

Wat opvalt is de grote hoeveelheid ‘spierballen’ kunst: kunst die de bedoeld is om te imponeren en de bezoeker veelal betrekt in het werk. Een dag op de Gardini wordt zo ook een leuk dagje uit. Omdat je veel in de buitenlucht wandelt kreeg ik de gedachte aan een dagje in de dierentuin niet uit mijn hoofd. Je loopt gezellig rond, kijkt hier en participeert daar en op zijn tijd een goede espresso. De vraag rijst waarom er zo vaak gekozen wordt voor kunst van het interactieve soort, waarbij de toeschouwer zich eigenlijk niet hoeft te verhouden tegenover het kunstwerk. Meedoen lijkt belangrijker dan reflectie en nadenken over wat je nu eigenlijk ziet, wat waarschijnlijk het grote gemis van de schilderkunst verklaart. Daar komt nog bij dat het fenomeen van landenvertegenwoordiging iets anachronistisch is, vergelijkbaar met het eurovisie songfestival. de kunstwereld is zo internationaal en wijdverspreid, kunst houdt niet op de bij landsgrenzen. Veel kunstenaars werken ook niet in het land dat in hun paspoort vermeld staat: Mark Manders bijvoorbeeld woont en werkt al sinds jaar en dag in België. Wat maakt dat je een land vertegenwoordigt en de identiteit van dat land weerspiegelt?

Later deze week een beeldverslag van de paviljoens in de Arsenale.

Casper Verborg